Emakumea eta elkarteak

Emakumearekiko jarrera baztertzailea elkarte popularren ezaugarri bat izan da. Jarrera hau justifikatzeko makina arrazoi eman ohi dira. Ikus ditzagun ezagunenak.

Lehena euskal gizartearen ginekokrazia edo matriarkatua izan da. Aintzinako gizonak, arrantzale edo baserritarra, etxez kampo lan egiten zuen eta emakumea zen etxeko buruzagitza hartzen zuena. Gizonak, elkartera jotzean, autoritate hori uzten zuen. Gizona etxeko ingurunean bigarren lerroko zeregina izanik, gizonei erresbatutako olgeta elkarteetan aurkitzen du bere ihesaldia, berak bezalako gisakoekin norbera errealizatuz.

Beste arrazoi bat izango litzateke, elkarteak fundatzean  garaiko jarrerak jaso zituzten. Garaiko jarrera hoiek, nagusiki gizarte harremanak, emakumeak baztertzen zituzten. Gizarte harremanak toki publkoetan garatzen ziren –taberna eta sagardotegietan- non emakumeak ez ziren normalean sartzen, nahiz eta debekatuta ez egonik. Elkarte popularrak sortzean ohitura ziren praktikan bereak egin zituzten.

Beste datu esangarri bat, lanbide sexuen arabera bereiztuta izatea da. Ez ziren askok gizon eta emakume partekatzen zituztenak. Emakume batek jostun, mirabe, garbitzaile edo arrain saltzaile izan zitekeen, alderantziz gizon batek igeltsero, arrantzale, arotz, abokatu edo artizaua. Gremioak gizonezko lanbideak bakarrik elkartzen zituzten eta bere tokietan emakueak sartzea oso arraroa gertzatzen zen. Kontutan izan behar dugu Union Artesana fundatu zenean (1870-an) bere estutuetan zera aipatzen zuen "los reunidos conferenciaron detenidamente al objeto de constituir una Sociedad de Artesanos cuyo fin sea la distracción y el recreo de sus asociados", aurrerago 47 artikuluan esaten du, "Asimismo se prohíbe la entrada en los Salones a las señoras, aun cuando sean forasteras".

Aldaketa

Elkarteetan emakumeen sarrera debekatzen zuen arau tradizionala hautsi egin da poliki poliki. Lehenengo pausua izan zen bi data garratzitzuetan sarrera onartzea: 1) Donosti egunako  festa eta 2) Abuztuko amabirginaren eguna. Gero tolerantzia eguerdiraino zabaldu zen ta geroxeago baztertzea salbuespena bihurtu zen, zenbait egunetara mugatuz. Aldaketa hauek oso orokorki  jasoak dira, elkarte bakoitzak kasu diferentea da, eta hori egiaztatzeko elkarte bakoitzeko arauak aztertu dezakezue.

Ikus ditzagun zeintzuk diren emakumearekiko murrizketa hauek, askatasunaren arabera.

• Elkarte tradizionalak. Arratsalderaino emakumeen sarrera onartzen dute eta egun handietan ordutegia luzatzen da. Elkarte hauek alde zaharrean kokatzen dira (Egia auzoko Ur Zaleak salbuespena izanez) eta urte asko daramatzate martxan.
• Martutene auzoko El Pilar elkarteak a puntuan adierazi ditugun arauak ditu baina udan sarrera librea da.
• Ostiralan sarrera debekatuta daukate Kondarrak eta Lagun Arte elkarteak eta ostiral gauan sarrera debekatuta daukate Ardatza y Txapel Aundi elkarteak.
• Sarrera libre baina kide batez eramandak (Artzak Ortzeok).
• Sarrera libre, sukaldean ezik. Elkarte beteranoetan arau normala da.
• Murrizketa gabeko sarrera.
• Emakumeak kideak izatea eskubide guztiekin.
• Emakume batek presidentzia okupatzea (Antiguotarrak, Arrano, Casa de Álava, etb)

Ikus dezakegunez situazioak oso dezberdinak izan daiteke. Kasu batzutan dispentsa -edo aurrerapenak- dembora luze bat izan behar dituzte, elkarte askotako estautuetan ikusi ahal daiteken bezala. Urte askoz atzera botatako proposamena azkenean onartzen da. Laister helduko da proposamen ausartagoa.

Emakumeen konditzio gabeko onarpena kultura eta mundo ekonomiarekin zerikusia du. Emakuemak gizrte arlo guztietan dago eta ez du baztertu izateko asmorik. “Zuk joan nai daduzu biok joango gara” “Zuk zure kontura nik nai dudana ere egingo dut” ohizko erantzunak dira gaur egun. Ardandegi kontsumoak garrantziskoak direnez gero elkarteetan taldeko bazkari eta afariak interesgarria zaizkie.

Emakumearen haste betea prozesu geldiezina da.